Celaleny Tefsiri Arapça (YENİ DİZGİ – TAHKÎKLİ) – تفسير الجلالين

Celaleny Tefsiri Arapça (YENİ DİZGİ – TAHKÎKLİ) – تفسير الجلالين

TEFSİR NEDİR?

Tefsir, lügat olarak; “açıklamak, beyan etmek” anlamındaki (فَسْر) fesr kökünden türeyen bir kelime olup “açıklamak, beyan etmek, ortaya çıkarmak, kelime veya sözdeki kapalılığı gidermek” demektir. Nitekim bir şeyin beyan ve izah edilmesini istemeye de (استفسار) “istifsâr” denilmiştir.

Tefsir, terim olarak (Istılahta) ise; “Kur’ân-ı Kerîm’deki kelimelerin manalarını, âyetlerin içeriklerini, hükümlerini, kıssalarını, muhkem ve müteşabih olanlarını, nâsih ve mensûh olanlarını ve inişlerindeki sebepleri kendilerine açıkça delâlet eden lafız ve tabirlerle izah etmek, açıklamaktır.”

Başka bir tarife göre de tefsir; “Kur’ân-ı Kerîm’in lafızlarının nasıl okunacaklarını, bunların manalarını Arap lügati ve dil kurallarını, kaidelerini uygulayarak beyan, âyetlerin manalarını, delâlet ettiği anlamlarını, hükümlerini ve içerdiği kıssaları izah, bu âyetlerin muhkem ve müteşabih olanlarıyla, nâsih ve mensûh olanlarını açıklama, aralarındaki irtibat ve uyumu gösterip izhar, bunlardaki nükte ve incelikleri, beşeriyetin gücü ölçüsünde beyan ve izah etmek”ten ibarettir.

TEFSİRLER BAŞLICA İKİ KISMA AYRILIR

Birinci kısım, seleften (Hazreti Peygamber, sahâbe ve tâbiînden) nakledile gelen rivâyetlere dayalı olan “tefsîr-i naklî”dir ki, buna “bi-tariki’r-rivâye (rivâyet yöntemiyle) tefsir” de denir. Bu kısım tefsirlerde âyetlerin manaları, nüzûl sebepleri, nâsih ve mensûh olanları gösterilir. Böyle rivâyet yöntemiyle yazılan tefsirlerin başlıca kaynakları hadîs-i şerif kitaplarıyla siyer ve tarih kitaplarıdır. Bunlara muhalif, aklın hükmüne ters olan rivâyetlere itibar ve itimat olunamaz.

İkinci kısım, sonradan tedvin edilen lügat ilmi, belâgat ilmi gibi dil ilimlerine dayanan tefsirlerdir. Bunlar bir dereceye kadar rivâyet de içerirler. Bunlardan her birine de “bi-tarîki’d-dirâye” (dirâyet yöntemiyle) tefsir” adı verilir.

Tenbih: Kur’ân-ı Kerîm’in yorumu hakkında tefsir dışında “te’vil, tebyin, beyan, tâlim, tafsil, tasrif, i‘rab, şerh, tavzih” gibi kelimeler de kullanılmaktadır.

Te’vil, lügat olarak; “bir şeyin dönüp dolaşıp vardığı son nokta, sözün neticesi, işin âkıbeti, rüyanın yorumu” gibi anlamlara gelmektedir. “evl” kelimesinden türemiştir.

Te’vil, terim olarak (Istılahta) ise; “Allah’ın Kur’ân lafzında açık olmayan muradını kelâmın akışına, Kitap ve Sünnet’e uygun düşecek tarzda ilgili lafzın muhtemel manalarından çıkararak açıklamak” demektir.

Tenbih: Celâleddin es-Süyûtî Rahimehüllâh, tefsir ilmini öğrenmenin farz-ı kifâye olduğu konusunda ulemânın icmâ ettiğini bildirmekte ve İslâm’daki üç temel ilimden birini tefsir diye göstermektedir. Tefsirin konusu Allah’ın insanlar için gönderdiği son ilâhî tebliği incelemek, amacı ise bu tebliği her seviyeden insana anlatıp tanıtmak, bununla insanların yolunu aydınlatmaktır. Râgıb el-İsfahânî’ye göre tefsir ilmi, gerek konusu gerek maksadı gerekse insanların ona olan ihtiyacı sebebiyle ilimlerin en şereflisidir.

CELÂLEYN TEFSİRİ (TEFSİRÜ’L-CELÂLEYN)

Celâleyn Tefsiri, Celâleddin el-Mahallî tarafından kaleme alınıp, vefat etmesiyle yarım bırakılan ve meşhur talebesi Celâleddin es-Süyûtî tarafından tamamlamış olan Kur’ân-ı Kerîm tefsiridir. Muhtasar bir şekilde yazılmış olan bu eser, tefsirlerin özü manasında “Lübbü’t-Tefâsîr” diye anılmakta olup, günümüze değin çok okunan tefsirlerden biri olarak özelliğini korumaktadır.

LÜBBÜ’T-TEFÂSÎR (CELÂLEYN TEFSİRİ)

Bu kıymetli esere “iki Celâl’in tefsiri” manasında Celâleyn Tefsiri denilmiştir. Zira Celâleddin el-Mahallî, ömrünün sonlarına doğru Kur’ân-ı Kerîm’i tefsir etmek için başladığı Tefsîrü’l-Kur’ân çalışmasının yarısını yazdıktan sonra vefat etmiş ve talebesi Celâleddin es-Süyûtî ise 1 Ramazan 870 (17 Nisan 1466) tarihinde başladığı çalışmasını 40 günde tamamlamıştır. Bu tefsir üzere yapılan incemeler de Kur’ân-ı Kerîm âyetleriyle tefsirdeki harflerin sayısının birbirine eşit olduğu, Müddessir sûresinden sonra ise tefsir kısmındaki harflerin daha fazla geldiği tespit edilmiştir.

Bir dirayet tefsiri olan Celâleyn Tefsiri; dil, üslûp ve ihtisar bakımından bir bütünlük arz etmektedir. Ancak bazı kelimelerin açıklamasında az sayıdaki değişiklikten başka temelde önemli bir fark yoktur. Misal olarak; Mahalli Rahimehüllâh, “sırât-ı müstakîm” ibaresini “cennete götüren yol”, “senden önceki peygamberlerin de yolu olan tevhid yolu” manasını verirken; Süyûtî Rahimehüllâh ise “İslâm dininin yolu” ve “hak yol” olarak beyan etmiştir. Ayrıca Mahalli Rahimehüllâh, “ruh” kelimesini “insanın içine işlemesiyle onu hayat sahibi kılan latif bir cisim” olarak açıklarken; Süyûtî Rahimehüllâh ise “bedenin kendisiyle canlandığı şey” diye beyan etmiştir.

Açık-sade bir dille kaleme alınan bu nadide eser (Celâleyn Tefsiri)’nde âyetler, ilâhî maksadın ayrıntılar içinde kaybolmasına meydan vermeyecek biçimde kısa ve anlaşılır bir üslûpla tefsir edilmiştir. Süyûtî Rahimehüllâh, bu dirâyet tefsirinde izlenen metot hakkında mukaddimede şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kelâmından anlaşılanı zikretmek-anlatmak, tercih edilen görüşe dayanmak, gerekli görülen yerlerin i‘rabını yapmak, meşhur kıraatlerdeki farklılığa dikkat çekmek ve bütün bunları özlü bir şekilde vermek.”

CELÂLEYN TEFSİRİ’NİN İKİ YARISININ HANGİ MÜFESSİRE AİT OLDUĞU

Celâleyn Tefsiri’nin hangi yarısının iki büyük müfessire ait olduğu hususunda kaynaklarda farklı rivayetler mevcuttur. Kâtib Çelebi ve birçok müellife göre Bakara sûresinden İsrâ sûresine kadar olan kısmı Mahallî Rahimehüllâh, daha sonraki kısmı Süyûtî Rahimehüllâh yazmıştır. Fâtiha sûresi de imam Süyûtî tarafından tefsir edildiği için eserin sonuna konulmuştur. Ancak bu görüşün gerçekle ilgisi yoktur. Zira bizzat Süyûtî Rahimehüllâh, mukaddimede ve İsrâ sûresine ait tefsirin sonunda belirttiğine göre Mahallî Rahimehüllâh, Kur’ân-ı Kerîm’i Kehf sûresinden başlayıp Nâs sûresine kadar tefsir etmiş, ardından Fâtiha sûresinin tefsirine başlamış, fakat ömrü yetmediğinden eserini bitirememiştir. Süyûtî Rahimehüllâh’tâ Bakara sûresinden İsrâ sûresinin sonuna kadar gelen sûreleri tefsir etmiş ve Mahallî Rahimehüllâh’a ait olan Fâtiha’yı tefsirin sonuna koymuştur.

CELÂLEYN TEFSİRİ’NİN KAYNAKLARI

1. Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı.
2. Tabersî’nin Mecma‘u’l-Beyân’ı.
3. Fahreddin er-Râzî’nin Mefâtîhu’l-Gayb’ı.
4. Kâdî Beyzâvî’nin Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl’i.
5. Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin el-Bahrü’l-Muhît’i.
6. Buhârî, Müslim, Tirmizî, Ebû Dâvûd ve Hâkim’in hadis mecmuaları.

CELÂLEYN TEFSİRİ’NİN ÖZELLİKLERİ

1. Âyetlerin âyetlerle (Kur’ân’ın Kur’ân’la) ve sünnetle açıklanması yönteminden büyük ölçüde yararlanılmıştır.
2. Hadîs-i şerifler bazan mânen rivayet edilmiş ve bazan da bilinen hadislere atıfta bulunulmuştur.
3. Âyet-i kerîmelerin nüzûl sebepleri belirtilmiş ve çoğu zaman, “Sebebin özel olması hükmün genel olmasına engel değildir” düsturu uygulanırken zaman zaman nüzûl sebebine dayanılarak âyetlerin özelleştirildiği görülmüştür.
4. Kelimeler, eş anlamlılarıyla ve hemen hemen âyetlerdeki kalıplarıyla açıklanmıştır.
5. İki müellifin aynı zamanda dilci olması hasebiyle, sarf ve nahivle ilgili açıklamalara bolca yer verilmiştir. Yer yer kelime ve cümlelerin i‘rabı yapılmış, bu durumda anlamlar nahiv kaidelerine göre değil nahiv kaideleri onlara tâbi kılınarak verilmiştir.
6. Celâleyn Tefsiri’nde farklı kıraatlere dikkat çekilmiş; kıraat imamlarının isimleri zikredilmeden kıraat farklılıklarının mânaya yansıması üzerinde durulmuş, bunlardan kaynaklanan çeşitli i‘rab şekillerine işaret edilmiş ve zaman zaman şâz kıraatlere de temas edilmiştir.
7. Her iki müfessir ahkâm âyetlerinin tefsirinde fıkhî birikimlerini ortaya koymuş ve açıklamalarda mensubu bulundukları Şâfiî mezhebini öne çıkarmıştır.
8. Neshin kabul edildiği Celâleyn Tefsiri’nde, Kur’ân’ın Kur’ân’la ve Kur’ân’ın sünnetle neshine yer verilmiştir.
9. Eserde bazı müteşâbih âyetler te’vil edilmiş, bunların bir kısmı Selef’in anlayışına aykırı olmakla eleştirilmiştir. Hurûf-ı mukattaa hakkında ise, “Bunlardan murat olunanı en iyi Allah bilir” denilerek bu konuda Selef âlimlerinin yolu izlenmiştir.
10. Müstakil bir âyet sayıldığı halde besmelenin tefsiri yapılmamış ve besmelenin herkes tarafından bilindiği kaydedilmiştir.

CELÂLEDDİN EL-MAHALLÎ’NİN (Ö.864/1459) HAYATI

Büyük Şâfiî fakihi ve müfessir Celâleddin el-Mahallî (Rahimehüllâh), 1 Şevval 791 (23 Eylül 1389) tarihinde Kahire’de doğmuştur. İlk eğitimini küçük yaşlarda babasından ve dedesinden alarak başlamıştır. Mahallî Rahimehüllâh o gün büyük bir ilmî gelişmenin yaşandığı Kahire’de Şâfiî, Hanefî ve Mâlikî âlimlerinin ders ve sohbet halkalarına katılmış ve çok istifade etmiştir.

Celâleddin el-Mahallî, ilmin merkezlerinden olan Kahire’nin önde gelen âlimlerinden; Demîrî, Akfehsî, Muhammed b. Ebû Bekir İbn Cemâa, İbnü’l-Irâkî, Abdurrahman b. Ömer el-Bulkînî, Muhammed b. Abdüddâim el-Birmâvî, İbn Hacer el-Askalânî, Bedreddin Mahmûd el-Aksarâyî, Nâsırüddin b. Enes el-Mısrî gibi şahsiyetlerden tefsir, fıkıh ve usulü, kelâm, Arap dili ve edebiyatı, mantık dersleri almıştır. Ayrıca Tefsir ve usûlü’d-dîn gibi konularda Bisâtî’nin yanında yetişmiştir.

ÜSTÜN ŞAHSİYETİ

Son derece vakar sahibi olan Mahallî Rahimehüllâh, yanı sıra üstün zekâ ve muhakeme gücüyle akranları arasında temayüz etmiş farklı ilimlerde eser verecek düzeye erişmiş ve döneminin önde gelen âlimleri arasında yerini almıştır. Güzel kişiliği sayesinde büyük-küçük herkesin hürmetini takdir etmiş ve sevgisini kazanmıştır. Aklî ve naklî İlimlerdeki derinliği sayesinde en ince dinî mevzuları dahi çok kolay bir şekilde çözümler ve anlaşılabilecek şekilde anlatmıştır. Bu yüzden kısa bir zamanda ilimdeki yüksekliği her tarafa yayılmış ve uzak memleketlerden icâzet almaya, fetva sormaya ve ziyarete gelenler olmuştur.

Geçimini baba mesleği olan Manifaturacılıkla (kumaş ticaretiyle) sağlayan Mahallî Rahimehüllâh dükkânını vekiline bırakarak kendini tedris ve telif faaliyetlerine vermiştir. Yardım sever bir kişilik sahibi olduğundan fakirleri ve muhtaçları gözetir ve devlet tarafından yardım yapılması için gerekli teşebbüslerde ve tavsiyelerde bulunmuştur. 844 yılından itibaren Berkûkıyye Medresesi’nde dersler vermiş ve 852’den sonra İbn Hacer el-Askalânî’nin yerine Müeyyediyye Medresesi’nde fıkıh okutmuştur.

Emr-i bi’l-ma‘rûf ve nehy-i ani’l-münker’e son derece önem veren ve gösterişten uzak duran Mahallî Rahimehüllâh, mümkün mertebe devlet erkânından uzak durmuş; hatta el-Melikü’z-Zâhir Çakmak döneminde yapılan baş kadılık teklifini kabul etmemiştir.

VEFATI

Ömrünü okumak, okutmak ve eser telifleriyle geçiren Celâleddin el-Mahallî; birçok hoca yetiştirmiş ve pek güzide eser kaleme almıştır. İlmi faaliyetlerinin yanı sıra birkaç kere hac vazifesini de ifa etmiştir. Daha sonraları yakalanmış olduğu hastalıktan dolayı 1 muharrem 864 (28 Ekim 1459) tarihinde vefat etmiş ve Kahire’de Bâbünnasr dışındaki aile kabristanına defnedilmiştir.

Mevlâ Teâlâ, Onu Rızasıyla ve Daima Rahmet Tecellileriyle Şereflendirsin.

HOCALARI

• Demîrî.
• Akfehsî.
• Muhammed b. Ebû Bekir İbn Cemâa.
• İbnü’l-Irâkî.
• Abdurrahman b. Ömer el-Bulkînî.
• Muhammed b. Abdüddâim el-Birmâvî.
• İbn Hacer el-Askalânî.
• Bedreddin Mahmûd el-Aksarâyî.
• Nâsırüddin b. Enes el-Mısrî.
• Bisâtî.

TALEBELERİ

• Celâleddin es-Süyûtî.
• Şemseddin es-Sehâvî.
• Cerrâî.
• Burhâneddin b. Ebî Şerîf.
• Kalesâdî.
• Necmeddin b. Kâdî Aclûn.
• Takıyyüddin b. Kâdî Aclûn.

ESERLERİ

Mahallî Rahimehüllâh’ın kaleme almış olduğu eserler; güzel tertip edilmiş, kısa ve özlü, anlaşılır ve güvenilir olmaları bakımından çokça rağbet görmüş ve yayılmıştır. Nadide eserleri şunlardır:

1. Tefsîrü’l-Celâleyn (Celâleyn Tefsiri).
2. el-Bedrü’t-Tâli‘ fî Halli Cem‘i’l-Cevâmi‘.
3. Şerhu’l-Varakât fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh.
4. Kenzü’r-Râgıbîn fîŞerhi Minhâci’t-Tâlibîn.
5. Şerhu’l-Kavâ‘id li’bni Hişâm.
6. el-Envârü’l-Mudıyye fî Medhi Hayri’l-Beriyye.
7. Şerhu’l-Bürde (Şerhu Bânet Sü‘âd).
8. Kenzü’z-Zehâ’ir.

CELÂLEDDİN ES-SÜYÛTÎ’NİN (Ö. 911/1505) HAYATI

Tefsir, hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı vb. birçok ilim dalında ün yapmış yanı sıra Şâfiî fakihi olarak bilinen Süyûtî Rahimehüllâh, 1 Receb 849’da (3 Ekim 1445) tarihinde ilim merkezlerinden olan Kahire’de doğmuştur. Künyesi ve nisbesiyle beraber tam adı, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî’dir. Mısır ve Suriye’de hüküm süren Memlûkler devletinin son döneminde Asyût şehrinde yaşamış ve sûfî imamlarından olan büyük dedesine nispetle “Süyûtî” olarak anılmıştır.

Kıymetli babası, büyük âlim Kemâleddin Ebû Bekir’dir. Asyût’ta doğmuş ve Kahire’de İbn Hacer el-Askalânî gibi âlimlere talebelik yapmıştır. İlmini tamamladıktan sonra müderrislik, vâizlik ve bunun yanında devrin Mısır Abbâsî Halifesi Müstekfî-Billâh’ın özel imamlığını yapmış, bir müddet Kahire de kadılık vazifesi ifa etmiş ve şerh, ta‘lik, hâşiye türünden eserler kaleme almıştır. Babası, oğlu Süyûtî’nin büyük bir âlim olmasını istemiş ve bu konuda duacı olmakla birlikte onu İbn Hacer el-Askalânî’nin ve devrin âlimlerinin ders halkaları ve ilim meclislerine götürmüştür. Vefat hastalığında ise 5 yaşındaki oğlunu İbnü’l-Hümâm ve Celâleddîn el-Mahallî gibi büyüklere teslim etmiştir. Ailesi hakkında çok bilgi olmamakla beraber annesinin Türk veya Çerkez asıllı bir cariye olduğu belirtilmiştir.

İLMİ KİMLİĞİ

Yaşadığı asırda ve sonrasında dikkatleri çeken, ilmi derinlik, rivayet ve dirayetiyle islâm dünyasında büyük yankı yapan Celâleddin es-Süyûtî (Rahimehullâh); ilmi hayatına Kur’ân öğrenerek başlamış ve öncelikle Cemmâilî’nin ‘Umdetü’l-Ahkâm’ını, Nevevî’nin Minhâcü’t-Tâlibîn’ini, İbn Mâlik’in el-Elfiyye’sini ve Beyzâvî’nin Minhâcü’l-Vüsûl’ünü ezberlemiştir. Ezberlediği ilk üç kitabı 864’te (1460) Sâlih b. Ömer el-Bulkînî, Yahyâ b. Muhammed el-Münâvî gibi hocalara arzetmiş ve iki yıl sonra da Şemseddin es-Sîrâmî’den Arapça okutmak için icâzet almıştır.

Pek çok âlimden istifade ederek yetişen İmam Süyûtî (Rahimehullâh), gençlik döneminde çoğu Arap diline ait bazı kitaplara ve meselelere dair şerh, hâşiye vb. eserler yazmıştır. İlk olarak kendisine büyük hayranlık duyduğu hocası Kâdılkudât Sâlih b. Ömer el-Bulkînî’den fetva verme ve ders okutma hususunda (866/1462) senesinde icazet almış ve hocasının da hazır bulunduğu ilk dersini 9 Zilkade 867’de (26 Temmuz 1463) Şeyh-u Camii’nde vermiştir. Ayrıca hocası Bulkînî’nin ölümüne kadar onun derslerine devam etmiştir.

Allâme Süyûtî, yapmış olduğu Hac seferinde ve daha sonra çıktığını belirttiği seferi sırasında çeşitli ilim merkezlerine uğramış ve orada bulunan ilim ehlinden yararlanmıştır. Ha keza o bölgelerde ikamet eden ilim erbabı da kendisini tanımış ve ilminden istifade etme imkânı bulmuştur.

Celâleddin es-Süyûtî, İslâmî ilimlerin her alanında çokça eser kaleme almış ve günümüzde dahi ilimle iştigal edenlerin müstağni kalamayacağı güzide kitaplar yazmıştır. Şüphesiz onun bu üstün özelliği, kısa zaman zarfında çok eser üretebilecek bir kabiliyete sahip olmasıdır. Bu başarısının sırrı kendisine sorulmuş oda; kütüphanelere, kitaplara ve kitapların muhtevasına yönelik engin bilgi müktesebatını işaret etmiştir.

İlim yolunda hayatını vakfettiği çalışmaları ve ilmî şahsiyeti vesilesiyle yaşadığı asrın müceddidi olarak nitelenmiş olan Süyûtî Rahimehullâh, mensubu olduğu Şâfiî mezhebinde “mezhepte müctehid” seviyesinde bir âlim olarak değerlendirilmiştir. Din büyüklerine karşı her zaman hürmetkar olmuş, İmâm-ı A‘zam Ebû Hanîfe Rahimehüllâh’a ayrı bir sevgi beslemiş ve onun hakkında hâl tercümesine dair  nadide bir eser kaleme almıştır.

Aynı şekilde ilim yolunda hayatını vakfettiği çalışmaları ve ilmî şahsiyeti vesilesiyle yaşadığı asrın müceddidi olarak nitelenen Süyûtî Rahimehullâh, ilmî konular çerçevesinde zaman zaman devrinin âlimleriyle de münazaralara bulunmuş; sünnetin teşri‘ kaynağı oluşuna dair temel konu başta olmak üzere, birçok meselede Ehl-i Sünnet’i müdafaa etmiş ve bâtıl görüş sahiplerinin şüphelerini-iddialarını başarıyla çürütmüştür.

TASAVVUF HAYATI

İlmiyle âmil, güzel ahlâk sahibi örnek bir şahsiyet olan İmam Süyûtî Rahimehullâh, hilâfet ve sadaretle güzel münasebetler kurmuş ve en yüksek vazifelere getirilerek taltif edilmiştir. Buna rağmen; yüksek mevki ve makamların etkisi altında asla kalmamış, ilmin izzetinden asla ödün vermemiş ve imtiyazlarını (yetkilerini) daima İslâmın yüce kimliğinin muhafazası ve ilim dünyasının salâhiyeti yolunda kullanmıştır. Hayatı boyunca kimseye minnet etmemiş ve vefât ettiğinde terekesinin tescili için devrinin halifesine başvurulduğunda; “O hayatında bizden bir şey kabul etti mi ki, biz de onun terekesine el koyalım?!” diye karşılık vermiştir.

Tasavvufî hayatın içinden gelen ve öncelikle büyük dedesi Hümâmüddin’in etkisiyle tasavvufa meyleden Süyûtî Rahimehullâh, büyük bir sûfî imamı olarak tasavvufî meseleleri de kitap ve risalelerinde detaylı bir şekilde ele almış ve bu alan ile alakalı itirazlara iknaî cevaplar vermiştir. Kıymetli eserlerinde verdiği bilgiler ve muhteviyata yaptığı alıntılar vesilesiyle günümüze ulaşmayan birçok eser ve muhteviyat hakkında bilgi sahibi olmamıza da yardımcı olmuş ve imkân sağlamıştır.

Bazı kaynaklarda belirtildiğine göre; babası bir kitap getirmesi için annesinden ricada bulunmuş ve İmam Süyûtî (Rahimehullâh)’ın doğumu, annesi kütüphanede bulunduğu sırada gerçekleşmiştir. Bu hâdiseye bağlı olarak “İbnü’l-Kütüb” künyesiyle de anılmıştır. Bu vakıa, onun yüzlerce eser telifi gibi bir berekete nâil olacağına yönelik mânevî bir işaret olarak da değerlendirilmiştir.

VEFATI

Celâleddin es-Süyûtî Rahimehullâh, ömrünün son 5 senesini inzivada geçirmiş ve zâhidâne bir hayat sürdürmüştür. Bütün ömrünü ilim faaliyetleriyle yoğun bir şekilde geçiren yüce allâme; 19 Cemâziyelevvel 911’de (18 Ekim 1505’te) vefât etmiş ve babasının Bâbülkarâfe dışında bulunan kabrinin yanına defnedilmiştir. Sonradan kıymetli annesi tarafından üzerine türbe inşa edilmiş olan kabri, ahşap bir sanduka ile örtülü olup ziyaretgâh olma özelliğini geçmişten günümüze hâlen korumaktadır.

Son olarak; İmam Süyûtî’nin mirasıyla ve sağlığında vakfettiği kitaplarıyla annesi ilgilenmiş ve bu kitaplar Osmanlılar’ın Mısır’ı fethi sırasında Ezher Camii’ne götürülmüştür. Kendi eserleri dışındaki bazı kitapları ise aralarında Hanefî fakihi İbnü’ş-Şıhne’nin de bulunduğu zatlar tarafından satın alınmıştır.

Mevlâ Teâlâ, Rızasıyla Onu Taltif Etsin, Sevgisiyle Ona Muamele Etsin.

KIYMETLİ BAZI HOCALARI

İslâm dünyasında pek çok eser kaleme alarak ün yapmış olan Süyûtî Rahimehüllâh, asrının büyük ilim erbabından çokça istifade etmiştir. Hocalarının sayısını ancak Allah bilir diyerek; kendi ifadesiyle sadece hadis hocalarının sayısı 195 kadardır. Güzide bazı hocaları şunlardır:

• Celâleddin el-Mahallî.
• Kâfiyeci.
• Şümünnî.
• Salih b. Ömer el-Bulkînî.

KIYMETLİ BAZI TALEBELERİ

Süyûtî Rahimehüllâh, hayatının belirli bir safhasında telif çalışmalarına ağırlık vermesi, Baybarsiyye Hankahı şeyhliğine tayin edilmesi vb. birçok neden den dolayı çok fazla talebesi olmamıştır. Kendisinden ders alan bazı şahsiyetler şunlardır:

• Muhammed b. Ali ed-Dâvûdî.
• Abdülkādir b. Muhammed eş-Şâzelî.
• Şemseddin İbn Tolun.
• Zeynüddin İbnü’ş-Şemmâ‘.
• Hasan b. Ali el-Kaymerî.
• Ebü’l-Hasan el-Menûfî.
• Sirâceddin en-Neşşâr.
• Şemseddin eş-Şâmî.
• İbn İyâs.
• Alkamî.

CELÂLEDDİN ES-SÜYÛTÎ’NİN NADİDE ESERLERİNDEN BAZILARI

TEFSİR VE KUR’ÂN-I KERÎM’E AİT ESERLERİNDEN BAZILARI

• ed-Dürrü’l-Mensûr fit-Tefsîri’l-Me’sûr.
• et-Tefsîrü’l-Müsned (Tercümânü’l-Kur’ân).
• el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân.
• el-İklîl fî İstinbâti’t-Tenzîl.
• Lübâbü’n-Nükûl fî Esbâbi’n-Nüzûl.
• en-Nâsih ve’l-Mensûh fi’l-Kur’ân.
• Müfhemâtü’l-Akrân fî Mübhemâti’l-Kur’ân.
• Esrârü’t-Tenzîl.
• Tekmiletü’t-Tefsîri’ş-Şeyh Celâlüddîn Mahallî.
• Tenâsükü’d-Dürer fî Tenâsübi’s-Süver.
• Haşiye ‘alâ Tefsîri’l-Beyzâvî Nevâhıdü’l-Ebkâr ve Şevârıdü’l-Efkâr.
• et-Tahbîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr.
• Mu’terikü’l-Akrân fî Müşterikü’l-Kur’ân.
• el-Mühezzeb fî mâ Vakaa fi’l-Kur’ân mine’l-Mu’reb.
• Hamâyilü’z-Züher fî Fedâili’s-Süver.
• Mîzânü’l-Mu’addile fî Şe’ni’l-
• Şerhü’l-İstiâze.
• Fethü’l-Celîl li’l-Abdi Zelîl.
• el-Meâni’d-Dakika fî İdrâki’l-Hakîka.
• el-Yedü’l-Büstâ fî Ta’yini’s-Salâti’l-Vüstâ.
• Defu’t-Teâssüf ‘an İhveti Yûsuf.
• İtmâmü’n-Ni’me.
• el-Celîlü’l-Vesîk fî Nusreti’s-Sıddîk.
• el-Fevâyidü’l-Bârize ve’l-Kâfiye.
• el-Muharrer.
• Meydânü’l-Fürsân fî Şevâhidü’l-Kur’ân.
• Mecâzü’l-Fürsân ilâ mecâzi’l-Kur’ân.
• Şerhu’ş-Şâtıbiyye.
• ed-Dürrü’n-Nesîr fî Kırâati İbn-i Kesîr.
• Müntekâ min Tefsîr.
• Müntekâ min Tefsîri Abdürrezzâk.
• Müntekâ min Tefsîri Ebî Hâtem.
• el-Kavlü’l-Fasîh fî Ta’yîni’z-Zebîh.
• el-Kelâm ‘alâ Evveli Sûreti’l-Feth.

HADÎS İLMİYLE ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• et-Terşîh ‘alâ Câmii’s-Sahîh.
• ed-Dîbâc ‘alâ Sahîh-i Müslim bin Haccâc,
• Kuvvetü’l-Muktezî ‘alâ Câmii’t-Tirmizî.
• Mirkâtü’s-Sü’ûd ilâ Sünen-i Ebî Dâvûd.
• Misbâhü’z-Zücâce ‘alâ Sünen-i İbn-i Mâce.
• Zehru’r-Ribâ ‘ale’l-Müctebâ.
• Esâfü’l-Mibtâ’ bi Ricâli’l-Muvatta‘.
• Tenvîrü’l-Havâlik ‘alâ Muvatta‘ Mâlik.
• eş-Şâfiî ‘alâ Müsnedi’ş-Şâfî.
• Zehrü’l-Hamâyil ‘ale’ş-Şemâyil.
• et-Ta’lîkâtü’l-Münîfe ‘alâ Müsned-i Ebî Hanîfe.
• Müntehi’l-A‘mâl.
• el-Mu’cizât vel-Hasâyis.
• Şerhu’s-Sudûr bi Şerhi Hâli’l-Mevtâ ve’l-Kubûr.
• el-Fevzü’l-Azîm.
• Büsrâ’l-Keyîyb.
• el-Büdûrü’s-Sâfira ‘an Umûri’l-Âhire.
• Dürerü’l-Bihâr fi’l-Ehâdîsi’l-Kısâr.
• Câmi‘u’s-Sağîr min Hadîsi’l-Beşîr.
• Ziyâdetü’l-Câmi‘u’s-Sagîr.
• Cem‘u’l-Cevâmi‘ fi’l-Ehâdîs.
• Bedî‘u’s-Sun’.
• Lemmü’l-Etrâf ve Dammü’l-Etrâf.
• el-Mirkâtü’l-Aliyye.
• Erriyâdü’l-Enîka.
• Nehcetü’s-Seriyye fi’l-Esmâi’n-Nebeviyye.

HADÎS ISTILÂHIYLA ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• Tedrîbü’r-Râvî fî Şerhi Takribi’n-Nevevî.
• Şerhu Elfiyeti’l-Irâkî.
• Nazmü’d-Dürer fî ‘İlmi’l-Eser.
• et-Tezhîb fi’z-Zevâyid.
• Lübbü’l-Lübâb fî Tahrîri’l-Evsâb.
• el-Medrec ile’l-Medrec.
• Keşfü’t-Telbîs.
• Hüsnü’t-Tahlîs.
• Cüz‘ fî Esmâi’l-Müdellisîn.
• Aynü’l-Isâbe fî Ma‘rifeti’s-Sahâbe.
• Dürrü’s-Sahâbe.
• Muhtasaru Nihâye.
• et-Tezyîl ve’t-Teznîb.
• Zevâyidü’l-Lisân.
• Şeddü’r-Rihâl fî Dabti’r-Ricâl.
• et-Tenkîh.

FIKIH İLMİYLE ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• Şerhu’t-Tenbîh.
• Muhtasarü’t-Tenbîh (El-Vâfi).
• Dekâikü’l-Esbâh ve’n-Nezâir.
• el-Ezhârü’l-Fıdda fî Havâşî Ravda.
• Muhtasaru’r-Ravda.
• el-Yenbû’.
• Nazmü’r-Ravda.
• Defü’l-Hasâsa.
• Muhtasarü’l-Hâdim.
• el-Azbü’l-Silsil.
• Şevâridü’l-Fevâyid.
• el-İbtihâc fî Nazmi’l-Minhâc.
• Muhtasarü’l-Ahkâmi’s-Sultâniyye.
• el-Levâmî‘ ve’l-Bevârik.
• el-Fetâvâ.
• Tuhfetü’n-Nâsik.
• el-Kazâzetü fî Mahalli Tahkîki’l-İstiâze.
• el-Fevâyidü’l-Mümtâze fî Salâti’l-Cenâze.
• İzâletü’l-Vehn ‘an Mes’eleti’r-Rehn.
• Bezlü’l-Himme fî Talebi Berâeti’z-Zimme.
• Keşfü’s-Sabâbe fî Mes’eleti’l-İstinâbe.
• el-Mebâhisü’z-Zekiyye.
• ez-Zehrü’l-Bâsim.
• Husnü’t-Tasrîf.
• Seyfü’n-Nazzâr.
• Şerhu’r-Râciyye.

USÛL-İ FIKIH, KELÂM VE TASAVVUFLA ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• el-Kevkebü’s-sâtı’.
• Şerhü’l-Kevkebi’l-Vikâd.
• Teşbîdü’l-Erkân.
• Te’yîdü’l-Hakîka, Tenzîhü’l-İ’tikâd ‘ani’l-Hulûli ve’l-İttihâd.
• el-Levâmîu’l-Müşrika.
• el-Münceli fî Tetavvuri’l-Velî.
• Tenvîrü’l-Haleb fî İmkâni Rü’yeti’n-Nebiyyi ve’l-Melek.
• Cehdü’l-Kariha.
• Nasîhatü Ehli’l-Îmân fi’r-Reddi ‘alâ Mantıki’l-Yunân li-ibni Teymiyye.
• el-Berkü’l-Vâmid.
• Refu’l-Esâ ‘ale’n-Nisâ.
• el-Lafzü’l-Cevherî.
• Tuhfetü’l-Lülesâ.
• en-Nüketü’l-Levâmî‘.

LÜGAT, NAHİV VE SARFLA ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• el-Müzhîr fî ‘Ulûmi’l-Lüga.
• Gâyetü’l-İhsân fî Halli’l-İnsân.
• el-İfsâh fî Esmâi’n-Nikâh.
• Davü’l-Misbâh.
• el-Elmâ’ fı’l-İttibâ’.
• el-İfsâh fî Zevâyidi’l-Kâmûs.
• Cem‘u’l-Cevâmi’ fi’n-Nahv.
• Şerhu Elfiye İbn-i Mâlik.
• el-Feride.
• el-Metâli’u’s-Saîde.
• el-Eşbâh ve’n-Nezâir.
• el-Fethü’l-Karîb.
• Şerhu Şevâhid Mugni’l-Lebîb.
• el-İktirâh fî Usûli’n-Nahv.
• et-Tevşîh.
• et-Tâc fî İ‘râb.
• Dürrü’t-Tâc.
• Şerhu Kasîdeti’l-Kâfiye fi’t-Tasrîf.
• Ta‘rîfü’l-A‘cem bi Hurûfi’l-Mu‘cem.
• eş-Şumatü’l-Mudıyye.
• Katrü’n-Nedâ fî Vürûdi’l-Hemzeti.
• el-Kavlü’l-mücmel.
• el-Ahbârü’l-Merviyye.
• Tuhfetü’n-Nücebâ.
• es-Sübût fî Zabti’l-Kunût.

ME’ÂNÎ, BEYÂN, BEDÎ’ İLİMLERİYLE ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• Elfiye Ukûdü’l-Cemân fi’l-Me‘ânî ve’l-Beyân.
• Hallü’l-Ukûd.
• En-Nüketü ‘alâ Telhîsi’l-Miftâh.
• el-Bedî’iyye.
• el-Cem‘u ve’t-Tefrik.
• et-Tahsîs fî Şevâhidi’t-Telhîs.

EDEBİYATLA ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• el-Visâh fî Fevâyidi’n-Nikâh.
• el-Yevâkit.
• Şâyıkü’l-Etrenc.
• Ref‘u Şâhi’l-Habeşân.
• Ezhârü’l-Urûş fî Ahbâri’l-Cüyûş.
• el-Muhâdarât.
• Dürerü’l-Kilem.
• el-Makâmâtü’l-Mecmûa.

TÂRİHLE ALAKALI ESERLERİNDEN BAZILARI

• Tabakâtü’l-Huffâz.
• Tabakâtü’l-Lügaviyyîn ve’n-Nühât.
• el-Vecîz.
• Tabakâtü’l-Müfessirîn.
• Hüsnü’l-Muhâdara.
• Defu’l-Bâs ‘an Benil Abbâs.
• eş-Şemârîh fî İlmi’t-Tevârîh.
• Mu‘cem.
• Nazmü’l-İtkân fî A‘bâni’l-A‘yân.
• Tercümetü’n-Nevevî.
• et-Tehâddüs bi Ni‘metillâh.
• el-Mültekit mine’d-Dürrü’l-Kâmine.
• el-Mültekit.
• Cüz’ fî Câmii Amr (Radıyallâhü Anh).
• Cüz’ fî Câmii bin Tûlûn.
• Cüz’ fi’l-Medreseti’s-Sâlihiyye.
• Cüz’ fil-Hânekâhi’l-Baybarsiyye.
• Cüz’ fîl-Hânekâhı’ş-Şeyhûniyye.
• Cüz’ Ahbâr Esyût.
• el-Meknûn fî Tercümeti Zinnûn.
• Tuhfetü’l-Kirâm fî Ahbâr’il-Ehrâm.
• Tebyîdü’s-Sahife bi Menâkıbi’l-İmâmı Ebî Hanîfe.
• Tezyînü’l-Memâlik bi Menâkıb-i İmâm-ı Mâlik.

ESERİN (CELÂLEYN TEFSİRİ) HAZIRLANIŞ ŞEKLİ

• Müellif nüshasına mukabeleli nüshaya mukabele edilen yazmadan (Damad İbrahim Paşa; Rakam no: 104. Süleymaniye), tahkik edildi.
• Mushaf-ı şerif etrafına uygulanan iki renk mizanpajıyla hazırlanıldı.
• Kıraat farklılıkları olan kelimeler altı çizilerek belirtildi