İmam-ı Azam'ın Beş Eseri

İmam-ı Azam'ın Beş Eseri

Ebû Hanife İmam-ı Azam Hz.leri, Ehl-i Sünnet'in itikadi görüşlerinin ortaya çıkmasında da büyük rolü olan bir âlimdir. İtikâdi konularda bilhassa sual-cevap tarzında zamanımıza kadar intikal eden eserleri Mâturidî kelâm ekolünün temellerini teşkil etmiştir. Bu eserler Ehl-i Sünnet inancının temellerini özlü ve mantıklı bir şekilde önümüze sermektedir. Kitaplarında görüleceği üzere, birçok fırkaların mutaassıp görüş ve kanaatlarına karşı İslâm'ın müsamahasını savunmuştur. Eserleri, ileride görüleceği gibi, bu hususu ortaya koymaktadır.

Ebû Hanife'nin akaid konusundaki eserleri talebeleri vasıtasıyla kaydedilmiş, bir kısmı da soru-cevap şeklinde tesbit edilmiştir.Bu eserleri şöyle sıralamamız mümkündür:

1. el-Fıkhu'l-Ekber
2. el-Fıkhül-Ebsât:
3. el-Âlim ve'l-müteallim:
4. er-Risâle:
5. el-Vasıyye:


1. el-Fıkhu'l-Ekber:Ebû Hanife'nin oğlu Hammad'ın babasından naklettiği en şöhretli eseridir. Ayrı silsilelerle zamanımıza kadar gelen birbirinden kısmen farklı üç nüshası vardır. Bu eser başta Ebû Mansur el-Matûridi olmak üzere birçok âlim tarafından şerhedilmiştir. Müteaddit defalar Türkçe'ye çevrilmiştir. Ehl-i Sünnet akidesini, kısa, özlü ve son derece ihatalı bir şekilde ifade etmektedir.

2. el-Fıkhül-Ebsât: Bu eser, oğlu Hammad, öğrencisi Ebû Yusuf ve Ebû Muti' b. Abdillah el-Belhi tarafından rivayet edilmiştir. Sual-cevap tarzında olup yazma nüshaları Kahire Kütüphanesi VII/353′de olan bu risale, Ata el-Cürcâni tarafından şerhedilmiştir.

3. el-Âlim ve'l-müteallim: Bu risalede, öğrencisi Ebû Mukatil'in sorduğu sualler Ebû Hanife tarafından cevaplandırılmaktadır. Bu eser de Kahire Kütüphanesi VII/553′de kayıtlıdır. el-Pezdevî de “Usûl'ünün mukaddimesinde eserin Ebû Hanife'ye ait olduğunu belirtmektedir.

4. er-Risâle: Bu eser, Ebû Hanife tarafından Basralı âlim Ebû Osman el-Betti'ye gönderilmiştir. Kendisi hakkında Mürcie'den (Küfürle beraber amelin fayda vermediği gibi, inanılınca işlenen günahların da zarar vermeyeceğini iddia eden bir islâm fırkası.) olduğu hususundaki ithamları reddetmektedir. Eser yukarıda belirtilen rivayetlerle el-Pezdevinin aynı yerdeki şahadeti ile imama nisbet edilmektedir. Yazma nüshaları Kahire Kütüphanesi VII/203, 553′de kayıtlıdır.

5. el-Vasıyye: Avrupa kütüphanelerinde ve Kahire Kütüphanesinde (V/264) muhtelif nüshaları bulunan bu eserin Molla Hüseyin b. İskender el-Hanefi, Ekmelüddin el-Baberti ve el-Hâdimî tarafından yazılmış şerhleri mevcuttur. el-Baberti şerhinin Nuru Osmaniye, Ayasofya, Bayezid ve Selim Ağa kütüphanelerinde yazma nüshaları mevcuttur.

Osmanlı âlimlerinden Kemalüddin Ahmed b. Sinan el-Beyâzî bu beş eseri rivayet yollarını gösterip, Arapça olarak “İşârâtü'l-Merâm an İbârelül-İmâm” ismi ile şerhetmiştir. Bu eserin yazmalarından birisi Köprülü Kütüphanesi 198 numarada kayıtlı olup 1368/1949 yılında Kahire'de basılmıştır.
Biz Ebû Hanife'nin itikada taalluk eden bu eserlerinden el-Âlim ve'l-Müteallim, er-Risâle ve el-Fıkhül-Ebsât'ı, büyük âlim Muhammed Zâhid el-Kevserî'nin 1368/1949 tarihinde Mısır'da neşrettiği matbu nüshaya istinaden tercüme etlik.

el-Fıkhul-Ekber'in birçok matbu nüshaları bulunmakladır. Biz tercümede 1307′de İstanbul'da basılan Ebu'l-Münteka şerhi kenarında mevcut olan matbu nüshayı esas aldık.

el Vasıyye'yi tercüme ederken dayandığımız matbu nüsha Mısır'da İsmail el-Halib el-Hasenî'nin tashihi ile basılan Ekmelüddin el-Babertî şerhindeki metindir. Bu arada bazı mukayeseler yapmak için el-Hâdiminin İstanbul'da basılan el-Vasıyye şerhine de müracaat ettik.