Reşahat Aynul Hayat

Reşehat Ayn'ul Hayat


Selâhaddin Mübarek el Buhari tarafından yazılan Enîsut Talibin ve Uddetus Salikin isimli eserle birlikte Nakşibendîler arasında en çok rağbet gören eserlerden biri olan; "Reşehat-ı ayn'ulHayat" Nakşibendîlik tarikatı üzerine yapılacak olan ilmi araştırmalar için mutlaka başvurulması gereken kaynaklardan biridir. Eser Nakşibendî tarikatının büyükleri ve özelliklede yazarın şeyhi olması dolayısıyla Ahrar lakabıyla meşhur olan Hace Ubeydullah Taşkendî'nin ölümü (hicri 895, miladi 1490) hayat hikâyesinin yanı sıra tasavvufi görüşlerimde içine almaktadır. Bununla birlikte eserde yaşamış oldukları dönemin sosyal ve siyasi hadiselerine dair yer yer bilgiler verilmektedir. Bu bakımdan Reşehat-ı ayn-'ul Hayat, Maveraun Nehir bölgesi üzerine yapılacak tarihi ve sos-yal araştırmalarda mutlaka bakılması gereken eserler arasındadır. Ayrıca Türklerin İslamı algılama biçiminin şekillenmesinde rolü olan eserler arasında hatırı sayılır bir yeri vardır. (Eserin yazıldığı dönem üzerinde dururken dikkatimizi çeken bir başka hususta, şeyhlerin hayatlarının geçtiği köy, kasaba ve şehirlerden ayrıntılı olarak bahsetmektedir. Bu yörelerde bulunan cami, medrese, dergâh, kabristan, kale, köprü, çarşı, saray v.b. gibi kültürel tarihi miras son derece önemli yapıların isimleriyle bulundukları mevkilerin ve mekânların belirtilmiş olmasıdır. Reşehat bu açıdan bölgenin kültürel mirası üzerinde yapılacak çalışmalar için önemli kaynakçalar oluşturmaktadır. Tarihi eserlerin gün ışığına çıkarılması için bu tip eserlerin incelenmesi elzemdir. Yine bu eser ziyaret amacıyla bölgeye yapılacak olan turistik ve kültürel gezilerde âlimler ve şeyhlere ait mekânların orjinal yerlerinin tespitine yardımcı olacak şekilde rehber olabilir.
Yazar eserde anlatmış olduğu silsileye dâhil ettiği şeyhleri anlatırken önce bu zincirin ana halkası olan zatı anlatmıştır. Sonra bu zatın oğulları, halifeleri ve yakın arkadaşlarını kaleme almıştır. Ardından halifelerin, halifelerini de zikretmiştir. Daha sonra tekrar ana halka olan diğer zata dönerek aynı tertip üzere Ahrariye'nin kurucusu olan Hace Ubeydullah Taşkendî'ye kadar olan silsilenin bütün halkalarını tamamlamıştır. Sonunda da bu eseri yazmaktaki esas gayesi olan Hace Ubeydullah Taşkend'nin tanıtılmasına geçmiştir. Eserin ağırlıklı bölümü ise Ubeydullah Taşkendî'ye ayrılmıştır. Yazar; Nakşibendî şeyhlerini anlatırken sık sık Hace Ubeydullah hazretlerinin sözlerine de atıfta bulunmuştur. Bu yönüyle Reşahat'a bir bakıma Hace UbeyduIlahTaşkendînin dilinden Nakşibendî tarikatının tanıtımının yapıldığı bir eser olarak görebiliriz. Ubeydullah Taşkendî; Nakşibendî'ye silsilesinde ağrılığı olan ve iz bırakan âlim bir şeyhtir. Hatta bir dönem yukarıda zikrettiğimiz gibi bu yolun bir adıda Ahrariye olarak şöhret bulmuştur. Fahreddin Ali b. Hüseyin eseri hazırlarken daha çok şifahi kaynak dediğimiz sohbetlere dayanan bir yolu takip etmiştir. Bununla birlikte yazılı kaynaklardan yararlandığı da olmuştur.
Başvurduğu yazılı kaynakları şu şekilde sıralayabiliriz.
1- Ebu Talib Mekkî'nin Gûtül Kulûb isimli eseri.
2- Muhammed Parsa'nın Faslul Hitab isimli eseri ve ayrıca aynı müellifin Hace Alaaddin Attar'ın sözleri üzerine yaptığı açıklamalarla
ilgili bir yazma eserden bahsedilmekle beraber eser ismi verilmemiştir. Bkz. Aleâddin Artar kısmı.
3- Şerefuddîn El Ukaylî'nin yazma eseri, ismi zikredilmemiştir.
4- İmam-ı Yafi'nin Tarihi Yafi-î isimli eseri.
5- Abdülkerim Sem'ani'nin El Ensab (Mezhepler kitabı).
6- Hace Abdülhâlik Gucdüvâni'nin vasiyetname isimli eseri.
7- Mevlânâ Celaleddin-i Rumi'nin Mesnevi'si.
8- Mevlânâ Abdurrahman-ı Câmî'nin Nefahâtü'l Üns, Şerhi Ruba- iyyât, Tuhfetül Ahrâr, Eşi'atul-Lemaât, Sebhatül Ebrâr, Reşh-i Bâl Fî
Şerh-i Hâl, Divân-ı Envel isimli esrleri.
9- Şeyh Şehâbuddin Sühreverdi'nin Avâriful-Meârif.
10- Muhyiddin Ibnu'l-Arâbi'nin Futûhâtul Mekkiyye, Fusûsul Hikem, Mezemme isimli eserleri.
11- Muhammed b. Mesud El Buhâri, Risale-i Bahaiyye.
12- Muhammed El Buhari, Meslekül Arifin.
13- Selâhaddin b. Mübarek El Buhari'nin Enisut Talibin ve Uddetus Salikın.
14- Emir Hamza'nın torunu tarafından yazıldığı belirtilen Makarnan Emir Kulâl.
15- Elavan-ı Şîrâzî'nin, Gülşen-i Râz isimli eseri.
16- Hasan Attar. Risale-i Tarikati Haceganiyye.
17- Ubeydullah İsfehâni, Risale-i Fi Tarigati Haceganiyye.
18- Radiyuddin Abdulgafur, Tekmile-i Haşiye-i Nefahâıü'l Üns.

">Selâhaddin Mübarek el Buhari tarafından yazılan Enîsut Talibin ve Uddetus Salikin isimli eserle birlikte Nakşibendîler arasında en çok rağbet gören eserlerden biri olan; "Reşehat-ı ayn'ulHayat" Nakşibendîlik tarikatı üzerine yapılacak olan ilmi araştırmalar için mutlaka başvurulması gereken kaynaklardan biridir. Eser Nakşibendî tarikatının büyükleri ve özelliklede yazarın şeyhi olması dolayısıyla Ahrar lakabıyla meşhur olan Hace Ubeydullah Taşkendî'nin ölümü (hicri 895, miladi 1490) hayat hikâyesinin yanı sıra tasavvufi görüşlerimde içine almaktadır. Bununla birlikte eserde yaşamış oldukları dönemin sosyal ve siyasi hadiselerine dair yer yer bilgiler verilmektedir. Bu bakımdan Reşehat-ı ayn-'ul Hayat, Maveraun Nehir bölgesi üzerine yapılacak tarihi ve sos-yal araştırmalarda mutlaka bakılması gereken eserler arasındadır. Ayrıca Türklerin İslamı algılama biçiminin şekillenmesinde rolü olan eserler arasında hatırı sayılır bir yeri vardır. (Eserin yazıldığı dönem üzerinde dururken dikkatimizi çeken bir başka hususta, şeyhlerin hayatlarının geçtiği köy, kasaba ve şehirlerden ayrıntılı olarak bahsetmektedir. Bu yörelerde bulunan cami, medrese, dergâh, kabristan, kale, köprü, çarşı, saray v.b. gibi kültürel tarihi miras son derece önemli yapıların isimleriyle bulundukları mevkilerin ve mekânların belirtilmiş olmasıdır. Reşehat bu açıdan bölgenin kültürel mirası üzerinde yapılacak çalışmalar için önemli kaynakçalar oluşturmaktadır. Tarihi eserlerin gün ışığına çıkarılması için bu tip eserlerin incelenmesi elzemdir. Yine bu eser ziyaret amacıyla bölgeye yapılacak olan turistik ve kültürel gezilerde âlimler ve şeyhlere ait mekânların orjinal yerlerinin tespitine yardımcı olacak şekilde rehber olabilir.
Yazar eserde anlatmış olduğu silsileye dâhil ettiği şeyhleri anlatırken önce bu zincirin ana halkası olan zatı anlatmıştır. Sonra bu zatın oğulları, halifeleri ve yakın arkadaşlarını kaleme almıştır. Ardından halifelerin, halifelerini de zikretmiştir. Daha sonra tekrar ana halka olan diğer zata dönerek aynı tertip üzere Ahrariye'nin kurucusu olan Hace Ubeydullah Taşkendî'ye kadar olan silsilenin bütün halkalarını tamamlamıştır. Sonunda da bu eseri yazmaktaki esas gayesi olan Hace Ubeydullah Taşkend'nin tanıtılmasına geçmiştir. Eserin ağırlıklı bölümü ise Ubeydullah Taşkendî'ye ayrılmıştır. Yazar; Nakşibendî şeyhlerini anlatırken sık sık Hace Ubeydullah hazretlerinin sözlerine de atıfta bulunmuştur. Bu yönüyle Reşahat'a bir bakıma Hace UbeyduIlahTaşkendînin dilinden Nakşibendî tarikatının tanıtımının yapıldığı bir eser olarak görebiliriz. Ubeydullah Taşkendî; Nakşibendî'ye silsilesinde ağrılığı olan ve iz bırakan âlim bir şeyhtir. Hatta bir dönem yukarıda zikrettiğimiz gibi bu yolun bir adıda Ahrariye olarak şöhret bulmuştur. Fahreddin Ali b. Hüseyin eseri hazırlarken daha çok şifahi kaynak dediğimiz sohbetlere dayanan bir yolu takip etmiştir. Bununla birlikte yazılı kaynaklardan yararlandığı da olmuştur.
Başvurduğu yazılı kaynakları şu şekilde sıralayabiliriz.
1- Ebu Talib Mekkî'nin Gûtül Kulûb isimli eseri.
2- Muhammed Parsa'nın Faslul Hitab isimli eseri ve ayrıca aynı müellifin Hace Alaaddin Attar'ın sözleri üzerine yaptığı açıklamalarla
ilgili bir yazma eserden bahsedilmekle beraber eser ismi verilmemiştir. Bkz. Aleâddin Artar kısmı.
3- Şerefuddîn El Ukaylî'nin yazma eseri, ismi zikredilmemiştir.
4- İmam-ı Yafi'nin Tarihi Yafi-î isimli eseri.
5- Abdülkerim Sem'ani'nin El Ensab (Mezhepler kitabı).
6- Hace Abdülhâlik Gucdüvâni'nin vasiyetname isimli eseri.
7- Mevlânâ Celaleddin-i Rumi'nin Mesnevi'si.
8- Mevlânâ Abdurrahman-ı Câmî'nin Nefahâtü'l Üns, Şerhi Ruba- iyyât, Tuhfetül Ahrâr, Eşi'atul-Lemaât, Sebhatül Ebrâr, Reşh-i Bâl Fî
Şerh-i Hâl, Divân-ı Envel isimli esrleri.
9- Şeyh Şehâbuddin Sühreverdi'nin Avâriful-Meârif.
10- Muhyiddin Ibnu'l-Arâbi'nin Futûhâtul Mekkiyye, Fusûsul Hikem, Mezemme isimli eserleri.
11- Muhammed b. Mesud El Buhâri, Risale-i Bahaiyye.
12- Muhammed El Buhari, Meslekül Arifin.
13- Selâhaddin b. Mübarek El Buhari'nin Enisut Talibin ve Uddetus Salikın.
14- Emir Hamza'nın torunu tarafından yazıldığı belirtilen Makarnan Emir Kulâl.
15- Elavan-ı Şîrâzî'nin, Gülşen-i Râz isimli eseri.
16- Hasan Attar. Risale-i Tarikati Haceganiyye.
17- Ubeydullah İsfehâni, Risale-i Fi Tarigati Haceganiyye.
18- Radiyuddin Abdulgafur, Tekmile-i Haşiye-i Nefahâıü'l Üns.